Jakie są typowe pięciolatki – co o nich powinniśmy wiedzieć?

WŁAŚCIWOŚCI ROZWOJU FIZYCZNEGO
Duża motoryka – sprawność ruchowa (lokomocja, ruch całego ciała)
     Dzieci pięcioletnie są ruchliwe – biegają, kucają, klękają, podskakują, przemieszczają się; podczas rysowania, lepienia często zmieniają pozycję. Baczna obserwacja pozwala zauważyć, że ich ruchy nie są jeszcze dostatecznie skoordynowane.
Dzieci w tym wieku chętnie:
  • wchodzą na drabinki, schodki, próbują chodzić po murkach, krawężnikach;
  • zjeżdżają na zjeżdżalni, huśtają się na huśtawce;
  • jeżdżą na hulajnodze;
  • jeżdżą na czterokołowym rowerze i próbują samodzielnie na dwukołowym;
  • biegają raczej na palcach, lubią się ścigać;
  • skaczą lekko na obu nogach w miejscu i do przodu, nie tracąc równowagi;
  • potrafią stać na jednej nodze lub kilka razy na niej podskoczyć lekko się chwiejąc;
  • potrafią stać przez chwilę na obu nogach, mając zamknięte oczy i utrzymywać równowagę.
Mała motoryka – sprawność rąk (manipulacja – ruchy rąk i palców)
Rozwój ruchów rąk i poziom tego rozwoju rozpatrywany jest w trzech aspektach:
a) czynności samoobsługowe:
  • pięciolatek potrafi jeść łyżką i widelcem, pije bez rozlewania;
  • potrafi włożyć piżamę, bieliznę, bluzkę lub sweter, spódniczkę lub spodnie, skarpety, buty; czapkę, szalik, rękawiczki i kurtkę trzeba mu poprawić; zapina guziki, które widzi, sznuruje buty;
  • potrafi umyć ręce, twarz; niestarannie je wyciera; myje zęby, w kąpieli namydla i myje te części ciała, które widzi;
  • czesze włosy zwykle w jedną stronę;
Ruchy rąk przy czynnościach nie są jeszcze skoordynowane, czynności samoobsługowe są wykonywane pod kontrolą wzroku i trwają dłuższy czas.
b) ruchy narzędziowe i zabawy manipulacyjno – konstrukcyjne:
  • pięciolatek odkręca zakrętki, śruby śrubokrętem, wbija młotkiem kołki;
  • łączy dość sprawnie klocki typu lego;
  • sprawnie buduje z drewnianych klocków skomplikowane budowle;
  • robi z piasku babki, tunele, zamki;
  • bawi się plasteliną, lepi proste figurki;
  • przewleka sznurowadło przez dziurki, nawleka korale;
  • odkleja i przykleja naklejki;
  • składa kartkę na pół, próbuje ją składać po narysowanej linii;
  • wycina nożyczkami po linii.
Niektóre dzieci pasjonują się samym działaniem bez względu na efekty, gdy efekty nie spełniają ich oczekiwań, złoszczą się, czasami się smucą, zniechęcają. W tych sytuacjach dorośli powinni wspierać dziecko, a nie wykonywać pracę za nie.
c) czynności grafomotoryczne – rysowanie, malowanie – przygotowanie do pisania:
  • dziecko prawidło trzyma narzędzie do rysowania, pisania, przytrzymuje kartkę ręką (ręce współpracują);
  • lubi kolorować i zamalowywać elementy obrazków;
  • potrafi rysować linie pionowe, poziome, ukośne;
  • potrafi rysować według wzoru (szlaczki), koło, krzyżyk, kwadrat;
  • potrafi na rysunku narysować proste drzewo, człowieka (głowa, tułów, ręce, nogi, szczegóły twarzy, włosy, ubranie), młodsze pięciolatki rysują kończyny w postaci prostych linii, starsze – kończyny dwuwymiarowe; barwy zaczynają być zgodne z rzeczywistością;
  • samodzielnie próbuje odwzorowywać litery drukowane i cyfry, zachowuje podobieństwo, może mylić kierunek usytuowania znaku.

Czynności grafomotoryczne wymagają odpowiedniego napięcia mięśniowego, precyzji i płynności ruchów, a także właściwej liczby doświadczeń. Rozwój ruchów rąk w dużej mierze zależy od doświadczeń dziecka – od tego, na ile osoby dorosłe zachęcają dziecko do samodzielności czy też tę samodzielność ograniczają.

Lateralizacja (stronność)

    Ruchy naszych rąk mogą być precyzyjne i doskonalić się dzięki temu, że jedna z rąk jest dominująca, druga zaś pomocnicza, współpracująca z ręką dominującą. Zjawisko to zwane jest lateralizacją – przewagą ruchową jednej strony ciała nad drugą (przewaga ta dotyczy narządów parzystych: oka, ręki, nogi, ucha). Jakość lateralizacji uwarunkowana jest dominacją półkul mózgowych w zakresie kierowania ruchami – lewa półkula steruje ruchami naszej prawej połowy ciała, prawa zaś – lewej połowy. Możemy zatem być prawostronni lub lewostronni. U większości dzieci w wieku 5 lat można już określić przewagę czynnościową. Są jednak dzieci o słabym układzie nerwowym, u których w tym wieku trudno jest ustalić dominację. Ta dzieci mają też wolniejszy rozwój ruchu rąk, słabsze napięcie mięśniowe, obniżoną koordynację rąk i koordynację wzrokowo – ruchową. Mają także trudności z rozumieniem stosunków przestrzennych (prawa, lewa ręka).
Lateralizacji nie zmienimy, nie należy przestawiać dzieci z ręki lewej na prawą, gdyż jest to ingerowanie w pracę układu nerwowego i może prowadzić do zaburzeń w funkcjonowaniu dziecka.
 
WŁAŚCIWOŚCI ROZWOJU PSYCHICZNEGO. POZIOM ROZWOJU PROCESÓW POZNAWCZYCH
Uwaga
    Uwaga to zdolność skierowania świadomości na działające bodźce, uświadomienie sobie działania bodźców. Rozwija się ona stopniowo i zależy od stopnia dojrzałości mózgu, jak również od doświadczeń dziecka.
Cechy uwagi dziecka pięcioletniego:
  • uwaga mimowolna to silne bodźce przyciągające uwagę dziecka;
  • uwaga krótkotrwała – dziecko utrzymuje uwagę na zajęciach dydaktycznych około 10-15 minut, potem rozprasza się, każda czynność zabawowa wydłuża czas koncentracji;
  • koncentracja uwagi nie jest jeszcze zbyt silna, ale jeśli dziecko skoncentruje się na interesującej zabawie nie odbiera z otoczenia bodźców nie związanych z zabawą;
  • uwaga jest jeszcze niepodzielna, jedna czynność przerywa wykonywanie drugiej;
  • uwaga jest przerzutna, dziecko przenosi uwagę z jednego bodźca na drugi, nie utrzymuje uwagi na jednym obiekcie;
  • uwaga ma mały zakres, dziecko nie potrafi ogarnąć uwagą więcej niż dwa, trzy obiekty.
Pamięć
    Pamięć to zdolność gromadzenia, przechowywania i odtwarzania doświadczeń, informacji. Dziecko zapamiętuje ważne subiektywnie, a nie obiektywnie sytuacje, czynności, szczególnie te, które  wiążą się z przeżyciami emocjonalnymi. Jeśli coś jest dla dziecka interesujące samo domaga się powtórzeń, by przyswoić sobie to, co dla niego ważne.
Cechy pamięci pięciolatka:
  • dzieci zapamiętują mimowolnie;
  • dzieci zapamiętują to co jest ważne dla nich i posiada ładunek emocjonalny;
  • pamięć świeża wiąże się z odpowiednią liczbą powtórzeń, częściej powtarzane treści zapamiętywane są lepiej, dominuje pamięć mechaniczna;
  • dzieci mają jeszcze małą gotowość pamięci, długo szukają w pamięci żądanej informacji;
  • dobra pamięć wzrokowa zależy od poziomu spostrzegania wzrokowego, a słuchowa od poziomu spostrzegania słuchowego i poziomu rozwoju mowy.
Spostrzeganie
    Spostrzeganie to poznawanie bezpośrednie całokształtu przedmiotów i zjawisk oraz związków i zależności typu fizycznego między nimi np.: większy – mniejszy, bardziej lub mniej zielony. Dzięki spostrzeganiu dziecko zbiera zmysłami najwięcej bezpośrednich informacji o otaczającym go świecie. Poznaje przedmioty za pomocą wzroku, słuchu, smaku, węchu i dotyku. Do 3-4 lat dziecko poznaje otoczenie wszystkimi zmysłami, powyżej 4 lat zaczyna dominować spostrzeganie wzrokowe i słuchowe, a rozwój mowy dodatkowo ułatwia zbieranie informacji.
Cechy spostrzegawczości:
  • spostrzeżenia są chaotyczne i nieuporządkowane;
  • dzieci spostrzegają lepiej jaskrawe, poruszające się obiekty wzbudzające emocje;
  • około 50% pięciolatków różnicuje odcienie barw, 60% poprawnie nazywa cztery podstawowe barwy;
  • dzieci rozpoznają i różnicują podstawowe figury geometryczne;
  • dzieci słuchając czytanego tekstu rozumieją jego treść, potrafią wyodrębnić zdania i słowa;
  • potrafią wyodrębnić w zdaniu trzy, cztery słowa;
  • potrafią podzielić słowa na sylaby;
  • złożyć dwie, trzy sylaby w słowo;
  • wyodrębnić w wyrazach pierwszą samogłoskę i spółgłoskę;
  • recytować z pamięci;
Myślenie
     Myślenie to wewnętrzna czynność tworzenia nowych informacji przez operowanie informacjami już posiadanymi. Dzięki operacjom myślowym dziecko staje się powoli zdolne do rozumienia różnych sytuacji, ich uwarunkowań, następstw, aż do samodzielnego tworzenia pojęć.
Myślenie matematyczne – liczenie pięciolatków:
  • dzieci przeliczają do  5 elementów, wiele dzieci do 10;
  • potrafią ostatni liczebnik odnieść do wielkości zbiorów (tu jest 5 klocków);
  • potrafią podać odpowiednia liczbę przedmiotów;
  • potrafią dodawać i odejmować elementy zbioru i podawać wynik licząc na konkretach;
  • rozumieją i potrafią wskazać, gdzie jest więcej, a gdzie mniej elementów, rozumieją pojęcie tyle samo;
  • rozpoznają podstawowe figury geometryczne.
Mowa
     Mowa to czynność porozumiewania się ludzi za pomocą języka, na który składają się słowa oraz reguły określające sposób ich użytkowania. Słowa mają charakter znaków: są sygnałami zastępującymi określone rzeczy, przedmioty, zjawiska, czynności czy zachodzące między nimi reakcje.
Dzieci pięcioletnie swobodnie porozumiewają się za pomocą słów i zdań, następuje stopniowa gramatyzacja mowy. Jeżeli po skończeniu 5 lat wymowa dziecka nie poprawia się, wymaga to pomocy logopedy.
Cechy rozwoju mowy:
  • prawidłowo wymawia słowa;
  • wypowiada się zdaniami;
  • za pomocą zdań potrafi przedstawić przebieg zdarzenia, opisać swoje samopoczucie, wyjaśnić sytuację;
  • opisuje obrazek za pomocą zdań;
  • ma odpowiedni zasób słów – rozumie polecenia;
  • pyta o znaczenie nowych słów;
  • w zabawie mówi do siebie;
  • „bawi” się słowami – próbuje rymować.
Emocje pięciolatka
    Emocje to subiektywne reakcje na istotne wydarzenia. Towarzyszą one wszystkim procesom poznawczym i każdemu działaniu dziecka, pełnią funkcję ochronną i informacyjną. Dziecko podejmuje te działania, którym towarzyszą emocje pozytywne, inaczej mówiąc dziecko robi to co dla niego przyjemne, unika tego co jest dla niego przykre. Wszystkim emocjom towarzyszy silna ekspresja wyrażana mimiką, gestykulacją, głośnym mówieniem, płaczem.
Cechy emocji:
  • emocje pięciolatka są: gwałtowne, silne, trudne do opanowania;
  • zwykle krótkotrwałe;
  • zmienne, dość łatwo płacz przechodzi w śmiech i odwrotnie;
  • spontaniczne i wyraziste.

Pięciolatek już potrafi:

  • nie płakać podczas rozstania z rodzicami;
  • nie obrażać się tak często na rówieśników;
  • skończyć zaczętą pracę, ponieważ oczekuje pochwały ze strony dorosłych;
  • częściowo opanować reakcje złości i agresji;
  • pięciolatek jest ciekawy świata, często pyta;
  • jest pogodny, radosny, ufny – przejawia emocje pozytywne;
  • jest uparty;
  • aktywny – ciekawość pcha je do działania;
  • jest ciekawy swoich możliwości – próbuje decydować sam o sobie;
  • zamiast krytyki: niestarannie, jesteś niegrzeczny, warto powiedzieć: starałeś się, ale ci nie wyszło, spróbuj dokładniej; widzę, że jesteś rozdrażniony odejdź na bok i odpocznij;
  • zamiast uwag: nie chce ci się, przyłóż się – warto powiedzieć: wiem, że to trudne, ale wiem , że potrafisz to zrobić;
  • zamiast oceniać: jesteś niegrzeczny – warto ocenić zachowanie: zachowałeś się źle, nie wolno nikomu robić krzywdy, zobacz kolega płacze, co teraz zrobisz?, dobrze, że chcesz przeprosić.

       Warto pamiętać, że powyższy opis dotyczy przeciętnych pięciolatków. Możemy spotkać dzieci, które wykraczają ponad przeciętność we wszystkich lub niektórych zakresach rozwoju, a także dzieci nieco wolniej się rozwijające lub dzieci o niższym poziomie niektórych funkcji. Im wcześniej się zorientujemy jaki poziom rozwoju osiągnęły dzieci, tym więcej będzie czasu, by wspierać lub wspomagać ich rozwój, a tym samym zapewnić im dobry start w szkole.

Opracowała:

mgr Agata Piecychna